Tom Holland: Waarom atheïsten de morele kracht van de christelijke historie niet kunnen ontkennen

15 september 2016

De gelauwerde historicus Tom Holland maakt deel uit van een groeiende groep historici die de heersende seculiere cultuur herinneren aan haar christelijke wortels.

Deze week schreef Tom Holland in The New Statesman hoe hij van gedachten is veranderd over het christendom.

Oorspronkelijk was hij van mening dat het christendom “een tijdperk van bijgeloof en lichtgelovigheid” had ingeleid en dat het daarom weinig te bieden had.

Maar naarmate hij zich meer en meer verdiepte in de klassieke oudheid, hoe meer Holland inzag dat het alternatief (het heidense godendom uit de oudheid) menselijk leven niet op gelijke wijze waardeerde. Integendeel, antieke samenlevingen stelden doorgaans sterken en rijken boven zwakken en armen. Terwijl de heidense goden mensen straften, ontdekte Holland hoe de christelijke god wezenlijk anders handelde door zichzelf te straffen ten bate van de mens; iets wat tot op dat moment ongehoord was:

“Onze bekendheid met het Bijbelverhaal van de kruisiging heeft het besef laten verdwijnen wat voor volkomen noviteit een goddelijke Christus eigenlijk was.”

“De meesten van ons die leven in een post-christelijke samenleving vinden het normaal dat het beter is om lijden te verdragen dan toe te brengen aan een ander. De oorsprong van de onderliggende gedachte, namelijk dat ieder mensenleven van gelijke waarde is, ligt besloten in het christendom.”

Holland sluit zich aan bij een groeiende groep historici die weerstand bieden aan de wijdverbreide seculiere gedachte dat het christendom tot aan de Verlichting de ontwikkeling van de cultuur tegenhield, omdat het verantwoordelijk zou zijn voor het vele bijgeloof in de vroege middeleeuwen alsmede ook de kruistochten.

Het boek “Atheist Delusions” [vert. Atheïstische waanideeën] van David Bentley Hart is een verwoestende kritiek van zulke ideeën en ook de Amerikaanse socioloog Rodney Stark heeft hier uitputtend over geschreven in boeken als ‘The rise of Christianity’ [vert. De opkomst van het christendom]. Larry Hurtado’s nieuwste boek ‘Destroyer of the gods: Early Christian Distinctiveness in the Roman World’ [vert. Vernietiger van de goden: vroeg-christelijke onderscheidendheid in de Romeinse wereld] legt de wijze waarop het christendom uniek en radicaal was ten opzichte van de heersende cultuur bloot.

Dit is niet de eerste keer dat Holland zich ten faveure van het christendom uitspreekt. Zo vertelde hij in 2013 The New Humanist het volgende. “Er is een soort knagend gevoel, een god-vormig gat in mijn wezen. Het simulacrum [vert.: beeld, kopie zonder origineel; EH] waarmee ik het vul is dat van de christelijke god. Als ik het verslag van de kruisiging lees, naar kerk ga met Pasen en voel dat het waar is, ervaar dat het uitspreken van die waarheden mij veel dieper raakt dan ik in woorden kan uitdrukken, voel ik mij verbonden het de enorme erfenis van het christelijk geloof. Op zulke momenten ontroert mij dat en denk “Is dit het wat het betekent om te geloven in god?”

Nu de Britse cultuur en maatschappij [noot vertaler: de Nederlandse ook; EH] steeds meer seculariseren, valt er zo hier en daar een tendens te bespeuren om onze christelijke erfenis en historie te marginaliseren. Het artikel van Holland vormt een gezonde en robuuste verdediging van niet alleen het christelijk geloof, maar ook een herinnering aan idealen die we allemaal vanzelfsprekend zijn gaan vinden. Hij schrijft:

“Terwijl vandaag de dag hier in het westen het geloof in God langzaam maar zeker verdwijnt, vertonen de landen die ooit gezamenlijk bekend stonden als ‘christelijk’ nog altijd het stempel van de twee millennia oude revolutie van het christendom. Dit is de belangrijkste reden waarom verreweg de meesten van ons die leven in een post-christelijke maatschappij het nog steeds vanzelfsprekend vinden dat het beter is zelf te lijden dan anderen lijden toe te brengen. Dit is waarom we er in het algemeen vanuit gaan dat ieder menselijk leven gelijke waarde heeft.

“In mijn zeden en ethiek heb ik geleerd te accepteren dat ik in het geheel niet Grieks of Romeins ben, maar door en door – en met trots – christen.“

[Bron: Tom Holland: Why atheists can’t deny the moral force of Christian history, 15 sept. 2016 vertaling: E. Hillebrand]